شیر پروانه ای (به انگلیسی: Butterfly valve) گونه‌ای از شیرهای صنعتی است که در آن از یک دیسک دایره‌ای یا مستطیلی که امکان چرخش حول محور خود را دارد، جهت کنترل یا انسداد مسیر جریان سیال استفاده می‌شود.
(ویکی پدیا)
از این نوع شیر برای توقف، تنظیم و راه اندازی جریان استفاده می شود.
شیر پروانه ای دستی و خودکار
این نوع شیر های صنعتی در سایزهای مختلف موجود است.
باید توجه داشت که عملگر دستی در سایزهای بالاتر از 8 اینچ به دلیل حالت نصب و ابعاد بزرگتر شیر پروانه ای از یک گیربکس مکانیکی در بین عملگر دستی آن استفاده می شود.
وجود گیربکس در این نوع شیر های بزرگ نیرو و سرعت عملیات را هم کاهش می دهد.
با چرخش 90 درجه دسته، دریچه را باز و بسته می کنند، در واقع این شیرهای صنعتی جزو شیرهای ربع گرد هستند.
انواع شیر پروانه ای براساس عملگرها
-دستی یا کلاجی
-فلنج دار
-گیربکسی
-پنوماتیک
-برقی
شیر پروانه ای دستی یا کلاجی
این نوع دارای یک دسته ساده و یک دسته متحرک است.
برای عبور سیال اهرم متحرک پایین به سمت اهرم ثابت بالا فشار می دهیم، حالا می توان شافت متصل به دیسک را 90 درجه چرخاند.
برای بستن هم به همین شکل بصورت معکوس عمل می کنیم.
شیرهای دسته اهرمی تا سایز 8 اینچ استفاده می شوند چون برای سایزهای بیشتر چرخاندن دیسک با دست بسیار سخت می شود.
برای چرخاندن دیسک برای سایزهای بالاتر از عملگرهای گیربکسی معمولا استفاده می کنند.
باتر فلای ولو برقی
با استفاده از این نوع اپراتور حذف می شود و خطوط لوله کشی بصورت اتوماتیک کنترل می شود.
اگر زمان باز و بسته شدن برای کنترل سیال اهمیت دارد نباید از این نوع استفاده شود چون مدت زمانی طول می کشد تا عمل و باز و بسته شدن انجام شود.
شیر پروانه ای پنوماتیک
در بخش قبلی گفتیم که اگر زمان باز و بسته کردن مسیر سیال برای اهمیت دارد، نباید از این نوع استفاده کنیم.
در این حالت می توانیم از نوع پنوماتیک استفاده کنیم چون این نوع پر سرعت ترین شیر برای باز و بسته کردن است.
انواع شیر پروانه ای از نظر نوع اتصال
-فلنج دار
معمولا در سایزهای 8 اینچ به بالا تولید می شوند.
در این نوع از عملگر گیربکس حلزونی دستی برای باز و بسته کردن استفاده می شود.
در مواردی که نیاز است فشار بالایی تحمل شود اما فضای کمتری برای نصب شیر وجود دارد از شیر فلنج دار با مدل فلنج باریک تولید می شوند.
-ویفری
این نوع 2 تا 4 گیره روی خود دارند که در زمانی که سیال عبور می کند از ارتعاش آن جلوگیری می کند.
از این نوع برای قرار گیری بین دو فلنج در خط لوله استفاده می شوند، مابین دو فلنج قرار می گیرد و با چهار عدد پیچ بسته می شود.
شیر ویفری ها معمولا در سایزهای زیر 12 اینچ تولید می شوند.
این نوع با متریال های استیل، آلومینیوم، فولاد، چدن و … تولید می شوند.
-لاگ و ویفری
شیر لاگ 4 الی 20 گیره دارد که با قرار گرفتن در بین دو فلنج با پیچ و مهره متصل می شود.
زمانی که فشار بالاتر است تعداد سوراخ های اتصال بیشتر در نظر گرفته می شود.
همچنین تعداد سوراخ های بیشتر موجب مقاومت بیشتر هم می شود.
در بعضی جاها از ترکیب شیر ویفری و لاگ استفاده می شود.
اجزای شیر پروانه ای
-بدنه (Body)
-دیسک (Disk)
-محرک یا راه انداز
-نشیمنگاه (Seat)
کلاس های باتر فلای ولو
class 150، 300، 600، 900، 1500، 2500
class PN10، PN16، PN25
استاندارهای شیر پروانه ای
استاندارد آنها براساس API609 است، نوع اتصال براساس استانداردهای ASME B16.5 و ASME B16.47 مشخص می شود.
ابعاد این نوع شیر را با استفاده از استاندارد ASME B16.25 مشخص می کنند.
عملکرد باترفلای ولو
این نوع دارای عملکرد آسان و سریع است و با چرخش 90 درجه ای دستگیره مجرابند کاملا باز می شود.
نسبت به شیرهای اهرمی قابلیت تنظیم جریان بهتری دارند.
شیر پروانه ای ها از سایز 1/2-1 تا 200 اینچ تولید می شوند.
این محصول در سایزهای بزرگتر دارای عملگرهایی مثل هیدرولیکی و پنوماتیکی است.
زمانی که نیازی به اپراتور نباشد از عملگر برقی و پنوماتیک استفاده می کنند.
شیر های پروانه ای از لحاظ ساختار نشیمنگاه در دو نوع فلزی و لاستیکی تقسیم بندی می شوند.
از این نوع برای فشارهای پایین استفاده می کنند که دارای سیت لاستیکی هستند.
سیت های لاستیکی در برابر اکسیدگی بر اثر آب مقاومت خوبی دارند.
شیر پروانه ای Double Offset چیست ؟
آنها یک نوع عمل حرکتی ایجاد می کنند که دیسک را از روی سیت بلند می کند.
در این نوع دیسک از خط مرکزی شیر و همچنین از مرکز شیر پایین تر است.
شیر پروانه ای Trople Offset چیست ؟
آنها یک حرکت بدون اصطکاک را ایجاد می کنند.
این نوع طراحی شده توسط سیت است، سیت به یک پروفیل مخروطی افستی تبدیل می شود که در نهایت یک مخروط راست زاویه ای ایجاد می شود.
مزایای شیر پروانه ای
-عملکرد آسان و سریع
-قیمت مناسب
-تعمیرات آسان
-امکان استفاده در مکان هایی که حجم سیالات زیاد است
-استفاده در موادهای خوردگی با نوع سیت غیر فلزی
-کنترل سریع جریان
-کاربردهای فراوان در صنعت
-کنترل جریان سیال
-افت فشار کم است
-هزینه نگهداری کمتر نسبت به سایر شیرها
کاربردهای شیر پروانه ای
در صنایع نفت و گاز، آب و فاضلاب، صنعت کشتی سازی، تاسیسات ساختمانی، صنایع غذایی، صنایع اکتشاف و غیره
کاربرد دارند.
